Δευτέρα 22 Δεκεμβρίου 2014

ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΗΡΩΑ ΑΝΔΡΕΑ ΖΥΓΟΜΑΛΑ




Στη Χίο στις 18 Δεκεμβρίου 2014 έγινε η παρουσίαση του βιβλίου για τον Ανδρέα Ζυγομαλά από τον συγγραφέα του βιβλίου, φιλόλογο κο Λεωνίδα Πυργάρη. Το βιβλίο προλόγισαν πριν και κατά την παρουσίαση του, μέλη της Ακαδημαϊκής κοινότητας της Χίου, ενώ πλήθος πολιτών παρακολούθησε την εκδήλωση. Παραθέτουμε δημοσιεύματα του τοπικού τύπου και τις αναφορές των ακαδημαϊκών για το βιβλίο και το συγγραφέα τα οποία μας έστειλε ο Λεωνίδας Πυργάρης. Ευχαριστούμε και πάλι τον συγγραφέα για το θαυμάσιο πόνημά του που αφορά τον Ήρωα Ανδρέα Ζυγομαλά και ευχόμαστε το βιβλίο του να ταξιδέψει στις βιβλιοθήκες σε όλες τις γωνιές της Ελλάδας!   


Νέες Χιακές Εκδόσεις 

Λεωνίδα Οθ. Πυργάρη, Φιλολόγου:
<<ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΝΤ. ΖΥΓΟΜΑΛΑΣ (1890-1914)- Ο Χιωτογιαννιώτης ήρωας των Βαλκανικών Πολέμων (1912-13) και του Βορειοηπειρωτικού Πολέμου (1914)-Μικρό αφιέρωμα σε Μεγάλο Ήρωα>>
Του Γιώργου Φωτ. Παπαδόπουλου- Αντιδημάρχου Παιδείας

  Ο λίαν αγαπητός μου, Λεωνίδας Οθ. Πυργάρης, καθηγητής Φιλόλογος, είναι γνωστό τοις πάσιν ότι, με ό,τι καταπιαστεί, κάνει μικρά θαύματα. Αλτρουιστής και ανθρωπιστής, ρεαλιστής μα και φιλόσοφος, λάμπει μέσα του αδάμαστη του Γένους η ψυχή. Δεν ανέχεται την ψευτιά, την υποκρισία, την αλχημεία. Προβάλλει σθεναρά τα υγιή πρότυπα που έχουν ανάγκη οι σύγχρονοι Έλληνες, για να μπορέσουν να σταθούν στα πόδια τους, με αξιοπρέπεια, εμπνεόμενοι από τις μεγάλες αλήθειες και το σθένος της ηρωικής μας φυλής, της ένδοξης πατρίδας μας. Είναι ο ίδιος που, με τη συνέργεια και άλλων εκλεκτών συναδέλφων του, ίδρυσε τον εθελοντικό σύλλογο <<Αλλήλων Ένεκα>>, όπου αφιερώνουν δεκάδες εργατοώρες αφιλοκερδώς και με πνεύμα αλληλεγγύης επιχειρούν (και με επιτυχία κατορθώνουν) να μορφώσουν εκατοντάδες παιδιά ετησίως, στη βαθμίδα της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του τόπου. Για όλα αυτά και πολλά άλλα, είναι άξιος επαίνου ο Λεωνίδας.
  Σήμερα, βρισκόμαστε στην ευχάριστη θέση να έχουμε στα χέρια μας ένα λαμπρό πνευματικό δημιούργημα του Λεωνίδα, τον τόμο υπό τον τίτλο <<ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΝΤ. ΖΥΓΟΜΑΛΑΣ (1890-1914)- Ο Χιωτογιαννιώτης ήρωας των Βαλκανικών Πολέμων (1912-13) και του Βορειοηπειρωτικού Πολέμου (1914)-Μικρό αφιέρωμα σε Μεγάλο Ήρωα>> που, με ιδιαίτερο ζήλο επιμελήθηκε και συνέγραψε και που μπορεί να συγκριθεί μόνο με διδακτορικά συγγράμματα και μελέτες του είδους.   Ο συγγραφέας καταπιάνεται με την προσωπικότητα του ήρωα της πατρίδας μας και αγωνιστή Ανδρέα Αντ. Ζυγομαλά, εν πολλοίς αγνώστου, με τεράστια δράση και απαράμιλλο σθένος για την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων του Γένους μας. Ο σκιαγραφούμενος άνδρας αποτελεί τέκνο της νήσου μας, κατά το ήμισυ και στον τόπο ανήκει η οφειλόμενη απόδοση τιμής και μνήμης την οποία ήλθε να υπενθυμίσει, με την προσήκουσα ευλάβεια, ο ρέκτης εκπαιδευτικός, Λεωνίδας Πυργάρης.
  Ο πολυτελής και καλαίσθητος τόμος του όλου έργου αποτελείται από 21 κεφάλαια που αναπτύσσονται στις 500 σελίδες του. Το πόνημα διακρίνεται για την πλήρη ανάλυση κάθε περιστατικού της ζωής του ήρωα Ζυγομαλά, από την καταγωγή της οικογενείας του μέχρι τα της θανής και των μετέπειτα γενομένων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι επιστολές-αλληλογραφία του ήρωα, την οποία αναζήτησε, βρήκε και παραθέτει -με επαρκή σχόλια- ο συγγραφέας και που θέλγει τον αναγνώστη του βιβλίου και μαρτυρεί το μεγαλείο της ψυχής του. Το υπό αναφορά πόνημα αποκτά και μια άλλη, ιδιαίτερης σημασίας, αξία: Γράφει, αποτυπώνει, μέρος της σύγχρονης ιστορίας για τις μετέπειτα γενιές, γύρω από τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Βορειοηπειρωτικό Πόλεμο, γεγονότα για τα οποία οι σύγχρονοι Έλληνες -και ιδιαίτερα οι νέοι σε ηλικία- αγνοούν ή ελάχιστα γνωρίζουν. Ο συγγραφέας του έργου παρουσιάζει με κάθε λεπτομέρεια τα γεγονότα της εποχής, τα οποία εξιστορεί ως έχουν, δίχως προσωπικές κρίσεις ή επικάλυψη/απόκρυψη. Εκεί μπορεί κανείς να πληροφορηθεί τα της Ελληνικής διπλωματίας, τα των διεργασιών και όσων διημείφθησαν μεταξύ της χώρας μας και των γειτονικών κρατών, αλλά και την σθεναρή αντίσταση του Έλληνα πολεμιστή κατά κάθε είδους τυράννου ή επίβουλου. Πολλά από τα αναφερόμενα πιστοποιούνται με συγκινητικό και εμφαντικό τρόπο μέσα από την πλούσια φωτογραφική συλλογή που έχει διανθίσει το βιβλίο. Πρέπει δε να τονίσουμε ότι ολόκληρη η οικογένεια του εκλιπόντος ευεργέτησε τον τόπο και ιδιαίτερα την περιοχή του Αυλώνα Αττικής, όπου η μητέρα του ήρωα ανέπτυξε μια τεράστια φιλανθρωπική δραστηριότητα, καταλείποντας ολόκληρη την περιουσία της για την επίτευξη έργων ευποιίας και αλληλεγγύης, που διατηρούνται μέχρι σήμερα. Για τον λόγο αυτό και το όνομα της οικογενείας χαίρει της <<έξωθεν καλής μαρτυρίας>> και αποδίδεται σ΄ αυτήν η τιμή και ευγνωμοσύνη εκ των κατοίκων της περιοχής. Το έργο αφιερώνεται από το συγγραφέα <<στην ιερή μνήμη του Ανδρέα Ζυγομαλά και στον Αυλώνα Αττικής>>, ενώ την καλλιτεχνική επιμέλεια και έκδοσή του ανέλαβε το Βιβλιοπωλείο- εκδόσεις <<Πυξίδα>>.
  Προσωπική μου άποψη, όπως και πολλών άλλων, είναι ότι, το έργο αυτό, με μεγάλη άνεση θα μπορούσε να υποβληθεί ως διδακτορική διατριβή στο τμήμα Ιστορίας της Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου. Όπως, επίσης, με μεγάλη χαρά πιστεύω ότι, θα αναλάμβανε την περαιτέρω επανέκδοσή του η Ακαδημία Αθηνών, διανέμοντας ένα αντίτυπο του σε όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Χίου, των Ιωαννίνων και του Αυλώνα Αττικής (τόποι- σταθμοί της οικογένειας Ζυγομαλά), αλλά και στα Μουσεία και τους φορείς της ευρύτερης περιοχής Ηπείρου και Μακεδονίας.  
  Τον φίλο, ακάματο ρέκτη και κοινωνικό σκαπανέα, Λεωνίδα Οθ. Πυργάρη, συγχαίρω θερμά για το νέο του έργο και τον ευχαριστώ για την ευρύτερη προσφορά του, ευχόμενος καλή συνέχεια στις φιλότιμες και ευγενικές του προσπάθειες.
  Προς ενημέρωση του κοινού να σημειώσουμε ότι, επίσημη παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει την προσεχή Πέμπτη 18/12 και ώρα 7 το απόγευμα, στον όροφο του βιβλιοπωλείου <<Πυξίδα>> (Απλωταριάς 34), από την Δρα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Αθηνά Ζαχαρού-Λουτράρη, ενώ αποσπάσματά του θα αναγνώσει η Δρ. Θεατρολογίας, Στέλλα Τσιροπινά.
Ηλεκτρονική Εφημερίδα chiosnews.
                                     
Μια αναπάντεχη έκδοση
 Του ΣΤΕΡ. ΦΑΣΟΥΛΑΚΗ
  Φαίνεται πως η κρίση δεν άγγιξε το βιβλίο. Ενώ θα υπέθετε κάποιος ότι θα είχαμε περιορισμό τών εκδόσεων, απεναντίας οι εκδόσεις δεν έχουν ανακόψει τον ρυθμό τους και μάλιστα διατίθενται σε χαμηλότερες τιμές. Βέβαια, δεν είναι όλες προσεγμένες αλλά η μικρότερη τιμή τους δίνει σ’ αυτές τη δυνατότητα να εισχωρήσουν σε ευρύτερους χώρους.
  Ένα νέο βιβλίο παρουσιάσθηκε ξαφνικά στο νησί μας. Αναπάντεχη παρουσία, αφού το θέμα του είναι η ζωή και η θυσία ενός ξεχασμένου, του Ανδρέα Α. Ζυγομαλά, ήρωος των Βαλκανικών πολέμων και θύματος του Βορειοηπειρωτικού αγώνα.
  Συγγραφέας τού ογκώδους βιβλίου ο φιλόλογος καθηγητής Λεωνίδας Πυργάρης, γνωστός και από τις ανιδιοτελείς προσφορές του στη Μέση Εκπαίδευση.
  Ο κ. Πυργάρης με το βιβλίο αυτό επιδιώκει να δώσει ένα υπόδειγμα ανθρώπου και πατριώτη, ο οποίος μάλιστα δολοφονήθηκε στις 30 Ιουλίου 1914 σε ηλικία 24 ετών.
  Ο συντάκτης του θεώρησε ότι έπρεπε να δώσει πρώτα στον αναγνώστη μια εικόνα τής γενεαλογίας τών Ζυγομαλάδων για να προχωρήσει στην εξέλιξη του βιογραφομένου από τη γέννησή του το 1890 έως τον πρόωρο και ύπουλο θάνατό του το 1914. Η συμμετοχή του βέβαια στους Βαλκανικούς πολέμους και στον Βορειοηπειρωτικό αγώνα καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος τής εξιστορήσεως. Πολύ διαφωτιστική η συμβολή τού Ζυγομαλά σ’ αυτά αλλά και στα μυστικά τού πολέμου εκείνης τής εποχής.
  Ακολουθεί ως παράρτημα η επιστολογραφία του ήρωα. Καλύπτει 130 σελίδες. Νομίζω ότι αυτό το τμήμα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού φέρνει τον αναγνώστη σε επαφή με τις άμεσες πηγές τού έργου και αντικατοπτρίζει τις ιδέες κα την ψυχοσύνθεση του επιστολογράφου. Ο Ζυγομαλάς αντιπροσωπευτικός άνδρας μιας εποχής. Πολλά έχει να ωφεληθεί ο σημερινός νέος από τη μελέτη τών επιστολών αυτών, αναλυτικά μάλιστα σχολιασμένων από τον κ. Πυργάρη. Ακολουθούν τα παρεπόμενα του θανάτου, οι υποσημειώσεις, το εικονογραφικό υλικό κ.α.
  Οι εκτεταμένες υποσημειώσεις στο τέλος τού βιβλίου αποτελούν κάποιο πρόβλημα στην ανάγνωση. Διασπούν την ενότητα του συνθετικού πρώτου μέρους και κάμνουν το ογκώδες βιβλίο δύσχρηστο.   Θα προτιμούσε κανείς το έργο να εκδοθεί σε δύο τόμους ευχρηστότερου, δηλ. μικρότερου, μεγέθους. Η επιστολογραφία θα αποτελούσε τον δεύτερο τόμο.
  Η παρατήρηση δεν μειώνει την αξία τού βιβλίου. Απεναντίας γίνεται προς αποφυγήν επαναλήψεως. Ο συγγραφέας του βιβλίου είναι αξιέπαινος.

ΣΤΕΡ. ΦΑΣΟΥΛΑΚΗΣ (Ομότιμος Καθηγητής Νεότερης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών)
28 Σεπτεμβρίου 2014
Ηλεκτρονική Εφημ. Chiosopinion.gr

Ανακαλύπτοντας τον ήρωα Ανδρέα Ζυγομαλά
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ Λ. ΠΥΡΓΑΡΗ
EΦΗΜΕΡΙΔΑ ΧΙΟΥ «ΠΟΛΙΤΗΣ» 22 ΔΕΚ 2014.

  Μια σπάνια και πληθωρική προσωπικότητα ανασύρει από τη λήθη ο φιλόλογος-εκπαιδευτικός και δημοτικός σύμβουλος Χίου Λεωνίδας Πυργάρης με την μονογραφία του «Ανδρέας Αντ. Ζυγομαλάς (1890-1914) / Ο Χιωτογιαννιώτης ήρωας των Βαλκανικών Πολέμων και του Βορειοηπειρωτικού Πολέμου». Πρόκειται για πολυτελή έκδοση, που κυκλοφόρησε μόλις από την «πυξίδα», με πλούσιο αρχειακό υλικό, η οποία σε 500 σελίδες περιέχει όχι μόνο τη δράση του νεαρού ήρωα Ζυγομαλά, αλλά και όλη τη διαδρομή του ένδοξου έπους των Βαλκανικών Πολέμων.
  Το βιβλίο παρουσιάστηκε το απόγευμα της περασμένης Πέμπτης από τον συγγραφέα και τις φιλολόγους Αθηνά Ζαχαρού-Λουτράρη και Στέλλα Τσιροπινά, σε ένα πολυπληθές ακροατήριο, αποτελούμενο από αυτοδιοικητικούς, λειτουργούς της εκπαίδευσης και πολίτες.
  Ο Λ. Πυργάρης εξήγησε πώς ανακάλυψε τον Ανδρέα Γ. Ζυγομαλά, το ενδιαφέρον που του προκάλεσε η δράση, τα ιδανικά και η προσωπικότητα του, η αστική του καταγωγή, αλλά και ο ενθουσιασμός και τα πατριωτικά ιδεώδη που υπηρέτησε στο σύντομο βίο του: «… πριν από έναν χρόνο περίπου, συγκεκριμένα το Φεβρουάριο τού 2013, «ανακάλυψα» μέσω τού διαδικτύου το Μουσείο Ζυγομαλά, έδρα τού οποίου είναι ο Αυλώνας Αττικής. Από την πρώτη στιγμή τής «γνωριμίας» μου με τον ήρωα, δια των πληροφοριών που άντλησα από τη σχετική ηλεκτρονική ιστοσελίδα, συγκινήθηκα.   Μου δημιουργήθηκε δηλαδή το ενδιαφέρον να συλλέξω όσο περισσότερες πληροφορίες μπορούσα σχετικώς με τη στρατιωτική και πολεμική δράση του. 
  Ο κύριος λόγος που με ώθησε σ’ αυτού τού είδους την έρευνα ήταν όχι μονάχα η εν μέρει χιακή του καταγωγή, – από την πλευρά τού πατέρα του ήταν Χιώτης, ενώ από την πλευρά της μητέρας του Γιαννιώτης – αλλά προπάντων η πληθωρική και έντονη προσωπικότητά του καθώς και η ισχυρή πίστη του στα ιδανικά τής πατρίδος. 
  Έτσι λοιπόν, ύστερα από συστηματική έρευνα και μελέτη 14 περίπου μηνών και ύστερα από την αξιοποίηση της σχετικής βιβλιογραφίας, έχω έτοιμη σήμερα μία μελέτη-μονογραφία επί της πολεμικής δράσεως και προσωπικότητας του Ζυγομαλά. Το βιβλίο αφενός καταγράφει την Ιστορία των δύο Βαλκανικών Πολέμων και του Βορειοηπειρωτικού Πολέμου του 1914, εντάσσοντας μέσα σ’ αυτήν και τη στρατιωτική δράση και πολεμική ιστορία του Ανδρέα, αφετέρου φωτίζει απ’ όλες τις πλευρές τον Ανδρέα Ζυγομαλά…»

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Λεωνίδα Ο. Πυργάρη
Ανδρέας Αντ. Ζυγομαλάς (1890-1914). Ο Χιωτογιαννιώτης ήρωας των Βαλκανικών Πολέμων (1912-13) και του Βορειοηπειρωτικού Πολέμου (1914). Μικρό αφιέρωμα σε Μεγάλο ήρωα
Της Αθηνάς Ζαχαρού-Λουτράρη, Δρ. Ιστορίας Α.Π.Θ.

  Καλωσορίζουμε σήμερα στους Χιώτες συγγραφείς τον γνωστό για τη μεγάλη προσφορά του στην εκπαίδευση και την κοινωνία της Χίου φιλόλογο Λεωνίδα Πυργάρη, που κάνει δυναμική είσοδο με το ογκώδες βιβλίο του: Ανδρέας Αντ. Ζυγομαλάς (1890-1914). Ο Χιωτογιαννιώτης ήρωας των Βαλκανικών Πολέμων (1912-13) και του Βορειοηπειρωτικού Πολέμου (1914).
  Ο υπότιτλος «Μικρό αφιέρωμα σε Μεγάλο ήρωα» μπορεί να μπήκε από το συγγραφέα για να δείξει ότι όλα όσα βρήκε και έγραψε για το σπουδαίο αυτό παλληκάρι είναι λίγα, αλλά νομίζω ότι θα έπρεπε να διορθωθεί σε «Μεγάλο αφιέρωμα σε Μεγάλο ήρωα». Και τούτο, όχι μόνο για το πλήθος του υλικού που συγκέντρωσε και για τη διεξοδική διήγηση της ζωής και των κατορθωμάτων του, όχι μόνο για το ιστορικό υπόβαθρο με πλήθος σημειώσεων και για την αναζήτηση του οικογενειακού του περιβάλλοντος ως τις απώτερες ρίζες, αλλά κυρίως για τον τρόπο που ζωντανεύει τη ζωή, τα κατορθώματα και τη θυσία ενός ξεχασμένου ήρωα των Βαλκανικών και Βορειοηπειρωτικού Πολέμου, και που παρουσιάζει το χαρακτήρα και τις πράξεις του, αναζητώντας τα βαθύτερα κίνητρα της δράσης του και ερμηνεύοντας με φιλολογικές συγκρίσεις τα μύχια του ψυχικού του κόσμου.
  Είναι πολύ σημαντικό ο συγγραφέας να αγαπήσει το θέμα στο οποίο επί πολύ χρόνο θα αφιερώνει όχι μόνο σωματικές και πνευματικές δυνάμεις, αλλά θα καταθέτει κομμάτι της ψυχής του. Από το αποτέλεσμα φαίνεται ότι ο Λεωνίδας Πυργάρης συγκινήθηκε βαθειά από το ηρωικό ιδεώδες που χαρακτήριζε ένα λεβέντη μοναχογιό από πλούσια, ένδοξη, αριστοκρατική γενιά, με λαμπρές σπουδές και άριστες προοπτικές, ο οποίος επέλεξε να πολεμήσει γενναία για τα ιδανικά του, χάνοντας τη ζωή του στα 24 μόλις χρόνια του. Όχι μόνο τον άγγιξε η ηρωική αυτή μορφή, αλλά με το χαρακτήρα και την παιδεία που κατέχει μπόρεσε να καταλάβει και να ερμηνεύσει την αποκοτιά και την αυτοθυσία του Ανδρέα Ζυγομαλά και να του χαρίσει αυτό το βιβλίο ως «ευλαβικό στεφάνι και μνημόσυνο εκατό χρόνια μετά το θάνατό του», όπως ο ίδιος το χαρακτηρίζει.
  Μετά το φιλοσοφημένο πρόλογο του Δ. Μπεκριδάκη, η «Εισαγωγή» αρχίζει ποιητικά με ηρωικούς στίχους, που επιτρέψτε μου να τους διαβάσω για να μπούμε στο κλίμα του βιβλίου. «Η καρδιά μου δεν μ’ αφήνει να δειλιάσω./ Μ’ έμαθαν οι γονείς μου νά ’μαι παλληκάρι, / κι ανάμεσα στους πρώτους τον εχθρό να μάχομαι,/ κρατώντας του πατέρα μου τη δόξα και τη δική μου» λέει ο ομηρικός ήρωας (Ζ, στ. 444-446). «Για την Πατρίδα στην πρώτη γραμμή να πέσει / πολεμώντας κανείς σαν παλληκάρι είναι μεγάλη τιμή» ψάλλει ο Τυρταίος και «Μάννα, φωτιά με βύζαξες κι είν’ η καρδιά μου αστέρι;» αναρωτιέται ο Σικελιανός. Και αυτοί οι στίχοι επιλέχτηκαν με σοφία, από τον μελετητή της ποίησης, φιλόλογο συγγραφέα, γιατί εκφράζουν και το δικό του ήρωα και αποτελούν την καλύτερη εισαγωγή για την πρώτη σκιαγράφηση του Ανδρέα Ζυγομαλά, μέρος της οποίας μεταφέρω αυτολεξεί, δείγμα γραφής του βιβλίου: «Ο εν λόγω στρατιώτης εκτός από «εσθλός» ή αλλιώς «αγαθός» – δηλαδή αλκίφρων και παλληκάρι ατρόμητο μέσα στη φωτιά της μάχης – υπήρξε και «καλός», δηλαδή ευσταλής, άλκιμος και ρωμαλέος. Ενσαρκώνεται στο πρόσωπό του η αρχαία «καλοκαγαθία», η ισόρροπη και αρμονική ανάπτυξη σώματος και πνεύματος. Είναι αυτός ένα ακένωτο ταμείο σωματικής αλκής και ενέργειας, ένα εν ενεργεία ηφαίστειο ατελείωτου ενθουσιασμού, όπως διαφαίνεται μέσα από τις προσωπικές επιστολές, που κατά περιόδους απηύθυνε προς τους γονείς του.
  Στο πρόσωπό του συνυπάρχουν οι στρατιωτικές με τις κοινωνικές αρετές: η φιλοπατρία, η ισχυρή ψυχική θερμοκρασία, το υψηλότατο ηθικό φρόνημα, η ακατάσχετη πολεμική ορμή και ανδρεία, η αντοχή και καρτερία στις κακουχίες, η συνειδητή πειθαρχία, η υποδειγματική αφοσίωση στο καθήκον, η προσφορά εξαιρετικών στρατιωτικών υπηρεσιών, η ισχυρή ηγετική προσωπικότητα η ικανή να οδηγεί τους υφισταμένους της σε νίκες, και γενικά το στρατιωτικό πνεύμα. Αλλά και η ανιδιοτέλεια, η υπέρβαση του αρρωστημένου ατομικισμού, η εθελοθυσία, η ψυχική ευγένεια, το φιλότιμο και η αιδώς. …
  Η περίπτωση του πολεμιστή Ζυγομαλά γεννά ιδιαίτερη συγκίνηση και εμπνέει θαυμασμό: ένας νέος, ευπαρουσίαστος και λεβέντης, λαμπρά σπουδασμένος, μεγαλωμένος μέσα στα πλούτη και τις ανέσεις μιας μεγαλοαστικής ζωής, περιστοιχιζόμενος από τα πλέον επίζηλα αγαθά, «αποσκορακίζει» τα πάντα –δηλαδή εγκαταλείπει πάνω στο άνθος της νιότης του τα πάντα– (πλούσιους και φιλόστοργους γονείς, πολιτικές γνωριμίες και κοσμικές διασυνδέσεις, λαμπρή επαγγελματική και οικονομική σταδιοδρομία, χλιδή και ευμάρεια) και στην κρίσιμη ώρα μπορεί να πει «το μεγάλο ναι και το μεγάλο όχι» της ζωής του: σηκώνοντας το βάρος της ευθύνης του δρασκελίζει το κατώφλι της Θυσίας. Έχοντας συνείδηση του εαυτού του και της Ιστορίας σπάζει το κέλυφος του ατομικισμού και, με ελεύθερη από τα επίγεια δεσμά την ψυχή του, καταθέτει τη ζωή του δώρο στον ιερό βωμό της Πατρίδας και του Ελληνικού Μεγαλείου!» (σ. 22-23).
  Στα επόμενα κεφάλαια ο συγγραφέας διαπραγματεύεται, ερευνώντας πολλές πηγές, την ιστορία της οικογένειας Ζυγομαλά, με ιδιαίτερη έμφαση στη ζωή και τη δράση του Χιώτη παππού του Ανδρέα, ήρωα της ελληνικής επανάστασης, και του πατέρα του Αντωνίου, διπλωμάτη και υπουργού, που εισηγήθηκε πρώτος το νόμο της δωρεάν Πρωτοβάθμιας Εκπαιδεύσεως. «Η σοβαρότερη πολιτική πράξη του Αντ. Ζυγομαλά, σημειώνει ο συγγραφέας, ήταν η απαλλοτρίωση κτημάτων του Αυλώνα, το έτος 1895, τα οποία ανήκαν σε μεγαλοτσιφλικάδες». Για την αποπληρωμή του απαιτούμενου ποσού «ο γενναιόδωρος Αντ. Ζυγομαλάς υποθήκευσε το μεγάλο αρχοντικό σπίτι-προίκα της συζύγου του, επί των οδών Σταδίου και Μπενάκη και κατέβαλε ο ίδιος το χρηματικό ποσό! μένοντας έτσι στη συνείδηση των ακτημόνων και φτωχών αλλά και των σημερινών Αυλωνιτών ως ανθρωπιστής και Μέγας Ευεργέτης».
Εξίσου σπουδαία και η παλαιά ηπειρώτικη οικογένεια της μητέρας του Λουκίας Μπαλάνου, από την οποία προήλθαν διακεκριμένες προσωπικότητες σε πολλούς τομείς.
  Ακολουθεί το 4ο κεφάλαιο: «Καταγωγή – Πρόγονοι – Παιδική ηλικία» και «Σπουδές – Στρατιωτική θητεία», από το οποίο επισημαίνουμε ότι τα πρότυπα ηρωισμού και αυτοθυσίας των προγόνων του άσκησαν τεράστια επίδραση στον ψυχικό κόσμο του Ανδρέα Ζυγομαλά. Οι σπουδαίοι μεγαλοαστοί γονείς του δεν φρόντισαν μόνο την άριστη μόρφωσή του (σπούδασε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, γνώριζε τρεις ξένες γλώσσες και μουσική), αλλά κυρίως μεγάλωσαν το μοναχοπαίδι τους με υψηλές αξίες και ιδανικά.
  Στη συνέχεια ο συγγραφέας, με τα χαρίσματα που διακρίνουν τη γραφή του και κυρίως με πλουσιότατο υπομνηματισμό, αναφέρεται στην εθελοντική συμμετοχή και τη στρατιωτική δράση του Ζυγομαλά κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο (Κεφ. 5). Ως έφεδρος λοχίας στο 2ο Σύνταγμα Πεδινού Πυροβολικού πολέμησε στην πρώτη γραμμή κατά τις επιχειρήσεις τής Μακεδονίας. Στην Ελασσόνα μπήκε από τους πρώτους στην πόλη, δείχνοντας όχι μόνο τον ηρωισμό του αλλά και το επίπεδο του πολιτισμού του, αφού έσωσε από τους μαινόμενους συμπολεμιστές του το τουρκικό τζαμί και το πολύτιμο ολόχρυσο Κοράνιο, που παρέδωσε αργότερα στο διοικητή τής Θεσσαλονίκης. Πολέμησε στη μάχη των Σαρανταπόρων, εισήλθε πρώτος επικεφαλής των ανιχνευτών στα Γιαννιτσά, όπου κινδύνευσε θανάσιμα, διακρίθηκε σ’ όλες τις μάχες στο Μέτωπο της Ηπείρου. Στο Μπιζάνι πρώτος ύψωσε την ελληνική σημαία, υποστέλλοντας την οθωμανική, την οποία του έδωσε η τότε Στρατιωτική Διοίκηση ως προσωπικό τρόπαιο και εκτίθεται σήμερα στο «Μουσείο Ζυγομαλά», που ίδρυσε η μητέρα του στον Αυλώνα Αττικής.
  Όταν άρχισε ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος, ενώ ο Α. Ζυγομαλάς ανήκε στην 8η Μεραρχία, που επιχειρούσε στο Μέτωπο της Βορείου Ηπείρου, έκανε αυτό που στις μέρες μας φαίνεται εντελώς παράδοξο. Απηύθυνε επιστολή προς τους γονείς του, ζητώντας τους να «βάλουν μέσον» ώστε να ξαναγυρίσει στο παλιό του Σύνταγμα στο Μακεδονικό Μέτωπο! Μάλιστα «απειλούσε» ότι, αν δεν φροντίσουν για την τυπική τακτοποίηση του θέματος, θα λιποτακτήσει και θα πάει. Τα λόγια του συγγραφέα είναι χαρακτηριστικά: «Μένει πράγματι κανείς έκπληκτος και βαθύτατα συγκινημένος, αφενός από τον ηφαιστειώδη, εκρηκτικό και ριψοκίνδυνο χαρακτήρα εκείνου του νέου, αφετέρου από τις αρχές ζωής τις οποίες απαρέγκλιτα τηρεί, αν μάλιστα ληφθεί υπ’ όψιν πως στις μέρες μας πολλοί στρατευμένοι νέοι - και μάλιστα σε περίοδο ειρήνης!- βάζουν μέσον διάφορα πρόσωπα ώστε να πέσουν στα μαλακά. Αντίθετα, ο γιος του παντοδύναμου Υπουργού, επειδή δεν ανήκε στους «κουραμπιέδες» εκείνης της εποχής, «έβαλε μέσον» τον ίδιο του τον πατέρα ώστε να βρίσκεται πάντοτε στην πρώτη γραμμή, δηλαδή «έβαλε μέσον» για να πεθάνει!!» (σ. 64). Οι γονείς του αξιοπρεπέστατα και γενναία έστειλαν το γιο τους εκεί που έπρεπε, «δηλαδή στα χαρακώματα του θανάτου». Εκεί όπου Έλληνες και Βούλγαροι συγκρούονταν ανελέητα και όπου γεμάτος υπερηφάνεια ο Αντρέας Ζυγομαλάς έγραφε στους γονείς του τα κατορθώματα του στρατού μας.
  Ακολουθεί η δράση του στο Βορειοηπειρωτικό Αγώνα του 1914 (Κεφ. 8), κατά τον οποίο, ενώ οι συνθήκες όριζαν η Ελλάδα να εκκενώσει τη Βόρειο Ήπειρο, οι Έλληνες δεν ήταν διατεθειμένοι να υποταχθούν στους Αλβανούς και αγωνίσθηκαν για την πλήρη αυτονόμησή τους. Ο Ζυγομαλάς, όταν η Μεραρχία του, διατάχθηκε να εγκαταλείψει τη Βόρειο Ήπειρο, παρέμεινε μαζί με άλλους αξιωματικούς στο στρατό της Αυτόνομης Ηπείρου. Στις σκληρές μάχες πολέμησε τόσο γενναία ώστε παρασημοφορήθηκε και έλαβε προαγωγές. Αυτά όμως έμελλε να είναι τα τελευταία. Τη νύκτα της 30ης Ιουλίου 1914 τουφεκίσθηκε πισώπλατα και αποκεφαλίσθηκε. Φέρεται ως σκοτωμένος στη Νίβιτσα της Βορείου Ηπείρου, αλλά ο τρόπος, ο τόπος και ο αυτουργός παραμένουν ανεξιχνίαστα και η αντιμετώπιση από τις εφημερίδες της εποχής προβληματική.
  «Ήταν θάνατος στο πεδίο της μάχης ή προγραμματισμένη εκτέλεση;» (κεφ. 10) αναρωτιέται ο συγγραφέας, ο οποίος ερευνώντας εξονυχιστικά τις πηγές, που αναφέρει μία προς μία, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο Ανδρέας Ζυγομαλάς έπεσε θύμα προμελετημένης εξόντωσης, στις άκρες προφυλακές της Βορείου Ηπείρου, από τις Μυστικές Υπηρεσίες των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής εκείνης, την Αυστρία και Ιταλία, οι οποίες ήταν αντίθετες στη γεωγραφική διεύρυνση της Ελλάδος πέραν της σημερινής περιφερείας Ιωαννίνων και ο Ζυγομαλάς, ως εκ των βασικών πρωταγωνιστών και εμψυχωτών του Βορειοηπειρωτικού αγώνα, συντελούσε στη νίκη και επιβολή των ελληνικών όπλων επί των αλβανικών.
(Κεφ. 9, 11) Ύψιστες τιμές αποδόθηκαν στον ήρωα, που ενταφιάστηκε μεγαλοπρεπώς, παρουσία και του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου στην Αθήνα, στις 4 Αυγούστου 1914, και μνημόσυνα τελέσθηκαν σε πολλές πόλεις, δίνοντας όση παρηγοριά μπορούν να δώσουν αυτά στους χαροκαμένους γονείς. Πολύ αργότερα, στις 12 Ιουλίου 1936, η μητέρα του έχτισε στον Αυλώνα Αττικής το Ναό των Αγίων Αντωνίου και Ανδρέου, και μετέφερε τα οστά του γιού της, όπου και φυλάσσονται μέχρι σήμερα.
  Και ενώ κατά την εξιστόρηση της ζωής και της δράσης του ήρωα ο συγγραφέας φωτίζει επαρκώς τη μορφή του, ακολουθούν άλλα πέντε κεφάλαια, όπου εξετάζεται «ως άνθρωπος και ως στρατιώτης κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, τον Β΄ και τον Βορειοηπειρωτικό, ως ηθική συνείδηση, ως ηρωικός άνθρωπος» και συσχετίζεται με «Ομηρικούς ήρωες και Ομηρικές ηθικές αξίες». Σπάνια ένας ιστορικός αναλύει τόσο βαθειά την ψυχοσύνθεση του ήρωά του. Με αξιοθαύμαστη οξυδέρκεια και απόλυτη πληρότητα ανατέμνει τον Ανδρέα Ζυγομαλά, εντοπίζει τα στοιχεία που συγκροτούν την προσωπικότητά του και αναδεικνύει το χαρακτήρα του. Δεν είναι εύκολη η αναφορά σ’ αυτά, που μόνο ολόκληρα και με τη γραφή του συγγραφέα θα αποδίδονταν επαρκώς. Ενδεικτικά αναφέρω ένα απόσπασμα από τις πολεμικές αρετές του ήρωα: «Καθ’ όλη τη διάρκεια του Ηπειρωτικού Πολέμου ο Ανδρέας Ζυγομαλάς έδωσε αξιοθαύμαστα δείγματα πολεμικής ανδραγαθίας αλλά και στρατιωτικής τακτικής! Εφάρμοζε επί του πεδίου της μάχης την τακτική του κεραυνοβόλου πολέμου: αιφνιδιαστική επίθεση και καταδίωξη του αντιπάλου μέχρι την ολοκληρωτική του κατασύντριψη. Του είχε δοθεί από τους συμπολεμιστές του το προσωνύμιο ο ανδρείος, ενώ στους κοσμικούς κύκλους των Αθηνών αναφερόταν ως ο ανδρείος Ζυγομαλάς. Εισέπραξε για την ευψυχία και στρατιωτική του δράση τα προσωπικά συγχαρητήρια του Βασιλιά Γεωργίου του Α΄ καθώς και του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου. Γι’ αυτό και του απονεμήθηκε, ανδραγαθίας ένεκα, ο βαθμός του Λοχαγού της Αυτονόμου Ηπείρου. Οπουδήποτε πολέμησε, διέπρεψε» (σ. 86).
  Και ένα δείγμα της ψυχογραφίας του ήρωα, απάντηση στο ερώτημα: Τι τον έκανε να θέλει να πολεμά; «Ο Ζυγομαλάς τρέφεται από την πολεμική δράση. Αυτή μονάχα του παρέχει σκοπό και νόημα βίου. Η στρατιωτική αδράνεια, ο εκτός στρατεύματος βίος του επιφέρει πλήξη, ανία και παραίτηση. Πριν καλά καλά τελειώσει ο πόλεμος σχεδιάζει τη συμμετοχή του σε μελλοντικό! … τρελαίνεται στην ιδέα πως είναι δυνατόν να πεθάνει μια μέρα σαν συνηθισμένος άνθρωπος, βρίσκοντας λευγαλέον θάνατο: από γηρατειά ή από αρρώστια ή από ατύχημα, μέσα σε συνθήκες ειρήνης. Επιδιώκει την εν πολέμω εξόντωσή του, διότι μονάχα μέσω αυτής θα αποκτήσει το κλέος άφθιτον, θα λάβει εισιτήριο της εύκλειας και της αθανασίας στη μνήμη των ανθρώπων. Επομένως και οι κατά καιρούς δεσμεύσεις του ότι θα εγκαταλείψει κάποια στιγμή το στρατό και θα ακολουθήσει τη δικηγορία ή τη διπλωματική σταδιοδρομία, αποδεικνύεται τελικά «στάχτη στα μάτια» των γονιών του. Ο ίδιος κατ’ ουσίαν έχει λάβει τις ατομικές του αποφάσεις: το είδος του θανάτου του είναι προσωπική του υπόθεση και επιλογή! Να γιατί πιστεύουμε ότι είναι πρόσωπο τραγικό. Διότι γίνεται ο ίδιος πλαστουργός της Μοίρας του, όπως συμβαίνει με τους ήρωες της Αρχαίας Τραγωδίας» (σ. 117).
 Στο επόμενο κεφάλαιο ο συγγραφέας περιγράφει τη συμπεριφορά και τα ηθικά γνωρίσματα τεσσάρων ομηρικών ηρώων, Αχιλλέα, Έκτορα, Αίαντα και Διομήδη και εντοπίζει ανάλογη πολεμική συμπεριφορά του Ζυγομαλά με τη δράση εκείνων. Η επιλογή στοιχείων εδώ αποδυναμώνει την ολότητα και τον ειρμό των σκέψεων, αξιοθαύμαστων στη συνέχειά τους, και αυτό πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν στα λίγα που επισημαίνονται: Ο Ζυγομαλάς διαπνέεται από ακόρεστη δίψα για δόξα, όπως ο Αχιλλέας, έχει την παλληκαριά και την αίσθηση του καθήκοντος τιμής από την οικογενειακή του ανατροφή όπως Έκτορας, αντιστέκεται σαν βράχος και δεν υποχωρεί ποτέ όπως ο πελώριος Αίαντας, και όπως ο Διομήδης, με τον οποίο πιο πολύ μοιάζει, είναι ενθουσιώδης και ορμητικός, ακατάβλητος και γενναιόδωρος. «Ο Ζυγομαλάς είναι ένας άριστος-αγαθός-εσθλός της ομηρικής κοινωνίας, ενστερνίζεται έναν συγκεκριμένο κώδικα αξιών και αρχών ζωής, από τον οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει, … είναι ένας πολεμιστής που έρχεται κατευθείαν από τον ομηρικό κόσμο, μία επική μορφή», γράφει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας σ’ αυτή τη σύγκριση που είχε την όμορφη ιδέα να επιχειρήσει, αλλά για να πραγματοποιηθεί τι εύρος γνώσεων απαιτήθηκε και τι κόπος καταβλήθηκε!
  Με ανάλογα συγγραφικά χαρίσματα στο επόμενο κεφάλαιο: «Ομηρικές ηθικές αξίες και Ανδρέας Ζυγομαλάς» περιγράφονται οι αξίες της ηρωικής συμπεριφοράς που καθορίζουν τη δράση των πολεμιστών του ομηρικού κόσμου. Οι θετικές (υπάρχουν και οι αντίθετες) που καταξιώνουν τον πολεμιστή και συνθέτουν την αρετή: «αιδώς, έλεος, κύδος, κλέος, εύκλεια, εύχος, πένθος-άχος, σήμα, τλημοσύνη, μία-μία ερμηνεύονται και βρίσκουν την αναλογία στο δικό μας ήρωα. Ενδεικτικά της εργασίας και της άξιας πένας του συγγραφέα τα εξής: «Τελευταία αρετή του Ζυγομελά είναι η ομηρική τλημοσύνη. Ο ήρωας καθ’ όλη τη διάρκεια των πολέμων υπήρξε «πολύτλας» ως άλλος Οδυσσέας: κακοταλαιπωρημένος, καρτερικός στις κακουχίες, απόκοτος στους πιο ακραίους κινδύνους. Ολόκληρη η στρατιωτική του διαδρομή υπήρξε μία ταλαιπωρία, της οποίας αποκορύφωμα ήταν ο Βορειοηπειρωτικός Αγώνας…, όπου ο Ζυγομαλάς έδειξε τις τεράστιες ψυχικές και σωματικές του αντοχές, δηλαδή την τλημοσύνη του: αν και έδινε έναν αγώνα εντελώς άνισο κατά εχθρών πολλαπλασίων και άριστα εξοπλισμένων, και μολονότι εκτός από τους Αλβανούς είχε να αντιμετωπίσει κι έναν άλλον σοβαρότερο «εχθρό» -τους συμπολεμιστές του που λιποτακτούσαν εν ώρα μάχης, αφήνοντάς τον τραγικά μόνο στη διεξαγωγή της μάχης-, εκείνος παρά ταύτα τα σοβαρά εμπόδια διατήρησε εντελώς άκαμπτη την αγωνιστικότητά του και ακατάσχετη την ορμή του. Κι όταν του σώθηκαν τα ελάχιστα πυρομαχικά, πολέμησε διά της λόγχης, έχοντας στο πλευρό του ελάχιστους πιστούς συμπολεμιστές, επί δύο συνεχή μερόνυχτα, εντελώς νηστικός και άυπνος ως άλλος Λεωνίδας ή Παπαφλέσσας κατά εχθρού υπερτέρου. Και ενίκησε! Γίνεται ευλόγως αντιληπτό ότι οι ατελείωτες αντοχές αυτού του ανθρώπου, ο οποίος είναι ένα ακένωτο ταμείο ψυχικής και σωματικής ενέργειας, έχουν τη ρίζα τους στον εκρηκτικό του ψυχισμό, δηλαδή στην ένθεη μανία του. Είναι ένας ομηρικός Διομήδης, ένας furiosus, μαινόμενος. Και αυτή η ιερή μανία κινεί όλη τη δράση του» (σ. 132-3).
Με ανάλογη γραφή ο συγγραφέας εξετάζει τα μύχια της ψυχής του ήρωα, εστιάζοντας στο θέμα της «ηθικής συνείδησης» και του «ηρωικού ανθρώπου» (κεφ. 15,16). Ο αναγνώστης του βιβλίου θα βρει σε αυτά κεφάλαια μία εξαιρετική ανάλυση αξιών και κινήτρων, ένα μάθημα υψηλής φιλοσοφίας και βαθειάς ψυχογραφικής ανάλυσης, δοσμένα με αυτή την εξαιρετική γραφή από έναν άνθρωπο που όχι μόνο έχει παιδεία, αλλά πιστεύει στην ηθική συνείδηση και θαυμάζει τον ηρωικό άνθρωπο.
  Με αυτά, ως την σ. 144, τελειώνει το πρώτο μέρος του βιβλίου. Το δεύτερο εκτείνεται σε 129 σελίδες και περιλαμβάνει την «Αλληλογραφία του Ανδρέα Ζυγομαλά». Σε 119 επιστολές και τηλεγραφήματα με τη γραφή του ίδιου του ήρωα -και αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό- ξεδιπλώνεται ο ψυχικός του κόσμος και αποκαλύπτονται οι ιδέες και οι επιθυμίες του, από τις πρώτες επιστολές, με την έντονη επιθυμία να δει τους γονείς του, μέχρι τη σταδιακή υποχώρηση του συναισθηματικού δεσίματος και την έμφαση στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Είναι ένας άθλος η συγκέντρωση της εκτεταμένης αυτής επιστολογραφίας, η μεταγραφή της και πιο μεγάλος άθλος ο επιμελής σχολιασμός τους με ιστορικές πληροφορίες, διευκρινήσεις, αναδρομές σε προηγούμενα πρόσωπα και γεγονότα, αναλύσεις βαθύτερων κινήτρων και ερμηνείες συμπεριφοράς (Λόγου χάριν η 68η επιστολή των δύο σελίδων αναλύεται και σχολιάζεται σε πέντε). (Ο συγγραφέας και η κυρία Τσιροπινά θα σας τα παρουσιάσουν στη συνέχεια.)
  Αναφέρουμε ακόμα τη συλλογή και παρουσίαση όλων των «Δημοσιευμάτων για τον Ανδρέα Ζυγομαλά» (18ο κεφ.), και στεκόμαστε στις «Υποσημειώσεις», που με μικρά γράμματα καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος της έκδοσης. 550 σημειώσεις σε 118 πυκνογραμμένες σελίδες!!! Επεξηγηματικές, διευκρινιστικές, πληροφοριακές. Πλουσιότατο μέχρι υπερβολής υλικό, αναλυτικό και απέραντο, τόσο, που δοκιμάζονται οι αντοχές του αναγνώστη. Και αν όμως ένας θα τα προσπεράσει, άλλος, που το επιθυμεί, θα βρει όλα όσα τον ενδιαφέρουν για πρόσωπα, τόπους και γεγονότα. Άθλος και μόνο να τα πληκτρολογήσει κάποιος αυτά, πόσο μάλλον να τα αναζητήσει, να τα διασταυρώσει, να κάνει τις διορθώσεις. Ακόμα και τον πλήρη κατάλογο με τους Χιώτες πολεμιστές των Βαλκανικών πολέμων περιλαμβάνουν.
Και μετά από αυτό, άνετο και ξεκούραστο, αλλά βαθειά συγκινητικό, το επόμενο μέρος με τις «Εικόνες», που αντιπροσωπεύουν στιγμές από τη ζωή του ήρωα. Γεμίζουν 68 σελίδες και υπάρχουν και άλλες εμβόλιμες, όπως ο εξαιρετικός πίνακας του έφιππου Ανδρέα Ζυγομαλά, έργο του μεγάλου ζωγράφου  Γεωργίου Ιακωβίδη. Είναι σχολικά ενθύμια και τίτλοι σπουδών, φωτογραφίες παιδικής και νεανικής ηλικίας, με φίλους, συγγενείς, συμπολεμιστές, χάρτες, στρατιωτικά έγγραφα, επιστολές και τηλεγραφήματα, από τα ευχάριστα, τα ανέμελα και τα ένδοξα, μέχρι την τραγική κατάληξη και τα θλιβερά τού θανάτου, με τελευταία την πικραμένη μορφή της χαροκαμένης μάνας σε προχωρημένη ηλικία.
  Κλείνοντας, δεν μπορώ παρά να εκφράσω το θαυμασμό μου για τον όγκο της δουλειάς και την ταχύτητα διεκπεραίωσης αυτού του μεγάλου έργου, με την εντυπωσιακή οργάνωση, τη μεγάλη εμβάθυνση και τον πλούσιο σχολιασμό. Ο αναγνώστης όχι μόνο γνωρίζει έναν ήρωα των μεγάλων ιστορικών στιγμών του έθνους μας, αλλά χαίρεται ένα κείμενο καλογραμμένο, στοχαστικό, με μία γλώσσα πλούσια, καίρια, αξιοθαύμαστη.
Είμαστε ευγνώμονες στην Πυξίδα που ανέλαβε την έκδοση και συγχαίρω για το όμορφο αποτέλεσμα. Πιστεύω πως κάθε χιώτικο σπίτι πρέπει να έχει αυτό το βιβλίο και οι δημοτικοί άρχοντες των πατρίδων του ήρωα, Χίου, Ιωαννίνων και Αυλώνα, έχουν χρέος να εφοδιάσουν τις σχολικές βιβλιοθήκες με αυτόν τον ύμνο στην αρετή και την πατρίδα, δικαιώνοντας και ενθαρρύνοντας το συγγραφέα του. Γιατί πραγματικά δεν βρίσκονται κάθε μέρα παθιασμένοι άνθρωποι, που όχι ως ξεκούραση και ευχαρίστηση, αλλά ως βαρύ καθήκον, με μεγάλο κόστος σωματικό, πνευματικό και ψυχικό, αφοσιώνονται στη συγγραφή ιστορικών βιβλίων, που απαιτούν όχι μόνο ιδιαίτερα προσόντα, αλλά απίστευτο μόχθο, για να διασώσουν αντικειμενικά την ιστορική μνήμη.
  Ο Λεωνίδας Πυργάρης είναι άξιος, γιατί ανέσυρε από τη λήθη έναν ήρωα και πλούτισε τη χιακή βιβλιογραφία με ένα σπουδαίο βιβλίο. Και ο ήρωάς του πρέπει να αισθάνεται δικαιωμένος, γιατί 100 χρόνια μετά τη θυσία του έπεσε σε καλά χέρια. Ένας προικισμένος συγγραφέας όχι μόνο με φιλολογική παιδεία, αλλά προπάντων με μεγάλη ψυχική καλλιέργεια, και υψηλές ηθικές αξίες, μπόρεσε να τον καταλάβει, να τον εκτιμήσει και να αναδείξει την προσωπικότητα και την προσφορά του.
Λεωνίδα, σ’ ευχαριστούμε και ευχόμαστε αυτή η δημιουργία να είναι αφετηρία και για άλλα ανάλογα -δεν λέω καλύτερα, γιατί το βρίσκω εξαιρετικό- έργα.
Χίος, 18.12.2014